Büyük kara kütleleri olan levhalar, dünyamızın oluştuğu günden beri hareket etmektedir. Bu hareket sonucunda dünyamız yeniden şekillenmekte ve birçok farklı jeolojik form ortaya çıkmaktadır. Bunlardan biri ve en ünlüsü Doğu Afrika’da Büyük Rift Vadisi dediğimiz bölgedir. Milyonlarca yıl boyunca Büyük Rift VadisiLevha hareketleri sonucunda büyük bir değişime uğramıştır.
Binlerce kilometre uzunluğundaki Büyük Rift Vadisi’ni de içine alan rift sistemi ülkemize kadar uzanıyor. Bölgede karşılaştığımız bunalım Aynı zamanda dünyanın en büyük fay hattı olarak kabul edilir. Bir diğer değer de bölgede yapılan kazılarda ilk insanlara ait değerli buluntuların elde edilmiş olmasıdır. Büyük Rift vadisi nedir, nerede ve nasıl oluştu sorularına gelin yakından bakalım.
Öncelikle bölgeyi tanıyalım; Büyük Rift Vadisi nedir ve nerededir?
Doğu Afrika bölgesinde Etiyopya’nın kuzeyinden Mozambik’in orta kısmına kadar uzanan bölge Büyük Rift Vadisi yaklaşık 6400 kilometre uzunluğundadır. Genişliği 30 ila 100 kilometre arasında değişirken, derinliği zaman zaman binlerce metreye kadar inebiliyor. En derin noktası yaklaşık 4500 metredir.
Kaşif John Walter Gregory tarafından keşfedilen ve isimlendirilen bölge tamamen aynıdır. Dünyanın en büyük fay hattı Bu kabul edilir. Etkisi Kızıldeniz, Batı Şeria, Lübnan ve Amik Ovası gibi geniş bir coğrafyaya uzanmaktadır. Doğu Anadolu Fay Hattı ve birleştiği Kuzey Anadolu Fay Hattı, Büyük Rift Vadisi’nin rift sistemine dahildir.
Büyük Rift Vadisi milyonlarca yılda nasıl oluştu?
Levha tektoniği teorisine bakacak olursak, büyük kara kütlelerine sahip levhalar magma sürüklenmesi nedeniyle hareket eder. Plakalar hareket sırasında her zaman çarpışır, soyulur, uzaklaşır. Bu plakaların yanal sıyırma hareketi sonucunda rif sistemleri oluşur. Büyük Rift Vadisi bu tür bir hareketin sonucu olarak oluşmuştur.
Büyük Rift Vadisi oluşum sürecinin 30 milyon yıl önce, erken oligosen döneminde başladığı düşünülüyor. Oluşumu yaklaşık 8 milyon yıl önce, miyosem döneminin sonunda tamamlanır.Tabii kesin bir tamamlanma olmadan diyemeyiz çünkü yapılan incelemelerde vadinin halen yılda 1 mm genişlediği görülüyor.
Büyük Rift Vadisi oluşum sürecinde bölgenin coğrafi yapısı da değişti:
8 milyon yıl öncesinden başlayarak, Büyük Rift Vadisi’nin oluşumu tamamlanmaya başlayınca bölge yükselmiştir. Bu yükselişin nedeni, yarık sistemini oluşturan iki plakanın her iki uçtan gerilmesi ve bir kısmı çöker ve bir kısmı yükselir. Yükselişin bir diğer nedeni de ısı hareketleridir. Levha hareketine neden olan manto hareketleri de ısı alışverişi yaratır ve toprak kek gibi şişer.
Büyük Rift Vadisi bölgesi ekvator boyunca uzandığından, normalde burada büyük tropikal ormanların olması beklenir. Ancak Levha hareketlerinin neden olduğu rift sisteminde toprak yükseldiği için kuru hale gelmiştir. Bu nedenle çim benzeri otlar yoğundur. Daha da farklı olan coğrafi değişim, ekosistemi de etkilemiş ve bölgedeki canlı popülasyonu buna bağlı olarak evrilmiştir.
Binlerce kilometrelik yarık sistemleri, evrim sürecini değiştirecek kadar güçlü:
Great Rift Vadisi’nin kapladığı binlerce kilometreyi ve etkilediği geniş alanı hesaba kattığımızda. Sadece bölgesel değil, küresel bir etkiye sahip olduğunu görüyoruz.İnsanlığın ilk kanıtlarının bu bölgede olduğunu göz önünde bulundurursak, dillere destan olan büyük sal sisteminin insanlık tarihini dahi etkilemiş olduğunu söyleyebiliriz.
Bölgenin oluşumu sırasında yaşanan hem topografik hem de jeolojik değişimler, Alize rüzgarı ve benzerleri, hava akışı davranışının değişmesine neden olur.Bu değişimden sonra sadece bölge değil, çevre bölgelerde iklim yapısı, bitki örtüsü, türler ve duruma göre tüm ekosistem değişime uğrar.
İnsanlığın ilk evi, Büyük Rift Vadisi:
Fransız Maurice Taieb ve Amerikalı paleontolog Donald Johanson, gruplarıyla birlikte 1974’te Büyük Rift Vadisi’ndeki Omo Nehri çevresindeki bölgede bir dizi paleoantropolojik çalışma yürüttüler.Bir iskelet, bir insan iskeleti ve 2,4 milyon yıl öncesine ait bir dizi kuvars alet buldular.
3,2 milyon yaşındaki, 105 cm boyundaki Lucy isimli kadının iskeleti elbette tam olarak insan değildi. Australopithecus afarensis adı verilen insan benzeri formda iki ayaklı insansı bir cinstir. Ancak yine de evrim sürecinin halkalarından biri sayıldığı için son derece değerlidir. Omo Bölgesi, 1980 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.
Peki Büyük Rift Vadisi neden değerli?
Great Rift Valley’in içinde yer aldığı rift sistemi elbette her şeyden önce dışarıdan bakıldığında doğal bir mükemmelliktir. Daha yakından baktığımızda ekosistemi açısından eşsiz lezzetler barındırıyor. Biraz daha yakından baktığımızda, dünyamızın ve insanlığın gelişiminin büyük bir kanıtını sunuyor.
İnsanın nereden geldiği, bugünkü konumuna nasıl geldiği ve neden bugün olduğu bilim adamlarının en değerli çalışma iddialarının ortasındadır. Büyük Rift Vadisi’nde ve bölgede bulunan insansı fosiller Aslında, bu tür soruları büyük ölçüde açıklıyor. Çünkü dünya ve insan bir arada gelişmiştir.
Örneğin, Australopithecus afarensis hominid’in ortadan kaybolmasının nedeni muhtemelen budur. Büyük Rift Vadisi, levha hareketlerinden dolayı yükselmiş ve kurak olabilir. Belki de yaşanan kuraklık nedeniyle bölgedeki insansılar ve diğer canlılar farklı bölgelere göç ederek mevcut ekosistemi oluşturdu. Bütün bunlar geçmişimizi aydınlatan parlak fenerler gibi hareket ediyor.
Peki, rift sistemlerinin başka örnekleri var mı?
Ayrıca sayısız var. Okyanus ve kıtasal levha kırılmaları sürekli hareket halindedir. Bu gerilmelere magma ısı hareketleri eklendiğinde, Kabuklar bir yandan çatlıyor, bir yandan kırılıyor, bir yandan çöküyor ve diğer yandan yükseliyor. Böylece yeni rift sistemleri ve rift vadileri oluşur.
Tabii ki, Büyük Rift Vadisi, 6400 kilometrelik uzunluğu ve binlerce metre derinliği ile şimdiye kadar oluşturulmuş en büyük yarık sistemidir. Aslında burayı eşsiz kılan şey okyanusla buluşmamasıdır. Büyük Rift Vadisi’nden çok daha büyük yarık sistemleri aslında okyanusun altında bulunur. Bu tür büyük vadilerin oluşmasının nedeni, esas olarak deniz veya okyanusla buluşup suyla dolmamasıdır.
Plaka hareketlerinin en etkili sonuçlarından biri olarak, Büyük Rift Vadisi nedir, nerede sorularını yanıtladık.Dünyadaki değişimlerin insanları derinden etkilediği gerçeği aslında şapka çıkarıp üzerine düşünmeye başlamamız gereken değerli bir iddia.
